Historia Płocka, jednego z najstarszych polskich miast, dawnej stolicy Mazowsza, jest wyjątkowa. W latach 1079-1138, za rządów Władysława II Hermana, a następnie Bolesława Krzywoustego, Płock pełnił funkcję głównego ośrodka władzy państwa polskiego. Podczas wojny polsko-bolszewickiej 1920 r. bohaterska obrona miasta powstrzymała atak najeźdźców ze Wschodu. Za dzielną postawę mieszkańców gród ten został odznaczony przez marszałka Józefa Piłsudskiego Krzyżem Walecznych oraz otrzymał tytuł Miasta-bohatera.
Obecnie żyjącym Płock kojarzy się jednak z zupełnie inną sferą swojej działalności. 5 stycznia 1959 r. miało miejsce wydarzenie, które zainicjowało nowy kierunek rozwoju miasta. Tego dnia Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów PRL wydał uchwałę o budowie nowego zakładu: 𝗠𝗮𝘇𝗼𝘄𝗶𝗲𝗰𝗸𝗶𝗰𝗵 𝗭𝗮𝗸ł𝗮𝗱ó𝘄 𝗥𝗮𝗳𝗶𝗻𝗲𝗿𝘆𝗷𝗻𝘆𝗰𝗵 𝗶 𝗣𝗲𝘁𝗿𝗼𝗰𝗵𝗲𝗺𝗶𝗰𝘇𝗻𝘆𝗰𝗵 𝘄 𝗣ł𝗼𝗰𝗸𝘂.
Najpierw Radziwie…
Decyzja władz Polski Ludowej wynikała z narastającego zapotrzebowania państwa na produkty naftowe i nowe surowce chemiczne pochodzenia petrochemicznego. Rozbudowa starych rafinerii była w związku z tym niewystarczająca. Należało wybudować w centralnej części kraju nowy zakład rafineryjno-petrochemiczny. Wybór Płocka był także efektem porozumienia zawartego między członkami RWPG (ZSRS, PRL, NRD, CSRS, WRL) o budowie rurociągu „Przyjaźń”, transportującego ropę z ZSRS do pozostałych wymienionych krajów. Przesył ten, prowadzony przez teren Polski do wschodnich Niemiec, przebiegał nieopodal Płocka i zapewniał dostawy ropy, na której opierać się miała produkcja kombinatu.
W 1960 r. nastąpiła korekta lokalizacji. Z lewobrzeżnej strony miasta, czyli dzielnicy Radziwie, budowę zakładów przeniesiono na usytuowaną wyżej prawobrzeżną stronę, na teren graniczącej z Płockiem wsi Biała Nowa. Kombinat petrochemiczny swoją pracę rozpoczął 17 sierpnia 1964 r. Utworzenie rafinerii na terenach miasta spowodowało jego znaczący rozwój. Po II wojnie światowej w Płocku mieszkało około 25 tys. osób, natomiast przed 2000 r. zameldowanych tam było ponad 131 tys. mieszkańców.
Służby bezpieczeństwa
Powstały zakład produkcyjny miał dla państwa znaczenie strategiczne. Z tego też powodu pozostawał w zainteresowaniu służby bezpieczeństwa. W 𝐀𝐫𝐜𝐡𝐢𝐰𝐮𝐦 𝐈𝐏𝐍 zgromadzono akta dokumentujące działalność podejmowaną w tym zakresie przez wywiad PRL. Wśród nich znajduje się wielotomowa sprawa obiektowa krypt. „Petro” (IPN BU 02945/58 t. 1-8), prowadzona przez Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Płocku od 1970 r. do 1989 r. Z akt wynika, że funkcjonariusze tamtejszego V Wydziału KWMO uczestniczyli w licznych kontrolach poszczególnych biur zakładu dotyczących m.in. zabezpieczeń tzw. punktów newralgicznych oraz środków masowego przekazu (dalekopisy, radiowęzły).
Szczególną uwagę zwracali na pracownie „małej poligrafii”. Sprawdzeniu podlegały rodzaje drukowanych materiałów, terminowość zamykania pracowni, zabezpieczanie jej przed dostępem niepowołanych osób. Sporządzano wykazy urządzeń poligraficznych w poszczególnych biurach z nazwiskami osób obsługujących i kierowników odpowiedzialnych za sprzęt. Służbę bezpieczeństwa interesowało wszystko, co dotyczyło zakładu lub wydarzyło się na jego terenie. Prowadzono liczne sprawy operacyjnego sprawdzenia, w których analizowano wypadki, zagrożenia, niegospodarność, marnotrawstwo, niepokoje społeczne wśród załogi, działalność środowisk opozycyjnych, zainteresowanie zakładem osób innej narodowości.
Ciekawym zjawiskiem świadczącym o znaczącej penetracji MZRiP-u przez służby wywiadowcze PRL, było traktowanie kombinatu jako swoistego obiektu szkoleniowego dla przyszłych funkcjonariuszy. W zasobie archiwalnym IPN znajduje się 7 prac dyplomowych słuchaczy Wyższej Szkoły Oficerskiej MSW im. F. Dzierżyńskiego w Legionowie oraz 3 prace magisterskie Akademii Spraw Wewnętrznych w Warszawie poświęcone Mazowieckim Zakładom Rafineryjnym i Petrochemicznym, czyli „problematyce ochrony zakładów szczególnie ważnych dla gospodarki narodowej” oraz ich zabezpieczeniu kontrwywiadowczemu. Prace te zostały napisane w ostatnim 15-leciu PRL przede wszystkim w oparciu o liczne informacje, meldunki i szyfrogramy Wydziału V WUSW w Płocku.
W 1993 r. w nowej już rzeczywistości ustrojowej, płockie zakłady zostały przekształcone w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa o nazwie Petrochemia Płock SA. Sześć lat później, po połączeniu z Centralą Produktów Naftowych SA, zostały włączone do Polskiego Koncernu Naftowego Orlen SA, a miasto Płock stało się siedzibą znaczącego, europejskiego koncernu o globalnym zasięgu.
Opracował: Paweł Zielony
Źródło: Facebook Archiwum IPN.
Fot. Zasoby IPN, sygn. IPN BU 1791/265.